در صنایع مختلف عدم کنترل و نظارت توان مصرفکننده میتواند منجر به گرم شدن بیش از حد تجهیزات و افزایش تلفات ناشی از آن شود. رله کنترل فاز یا رله حفاظت فاز یک تجهیز الکتریکی است که در مدارهای سهفاز، برای کنترل ولتاژ و فاز استفاده میشود. در سیستمهای AC برای کنترل ولتاژِ اعمالی به بار، از کنترل فاز استفاده میشود. در شرایطی که بار در نقطهای دور از قسمت کنترلی مدار نصب شده باشد. در این حالت، این تجهیز تغییر زاویه بین سهفاز یا بین فاز و نول را کنترل میکند. بهعلاوه، در مدارهای تکفاز زمانی که دو ولتاژ متفاوت در مدار وجود داشته باشد، از کنترل فاز استفاده میکنیم. (بسیاری از مدارها دو منبع ولتاژ مستقل دارند؛ بهعنوان مثال، در مدار تقویتکنندههای صوتی دو منبع مختلف +V و -V داریم.)
رلههای کنترل فاز که با نام رله مانیتورینگ ِخط یا رله نظارت ِفاز هم شناخته میشوند، برای تنظیم توزیع برق در سیستمهای الکتریکی تجاری و صنعتی کاربرد دارند. اگر این تجهیزات به درستی نصب و پیکربندی شوند، میتوانند ایمنی بیشتری را فراهم کنند. در عین حال عملکرد بیوقفه سیستمی را که برای محافظت از آن طراحی شدهاند، تضمین کنند. به کمک کنترل فاز میتوان خطر برقگرفتگی یا آتشسوزی را تا حد بسیار زیادی کاهش داد.
نحوه عملکرد رله کنترل فاز
پس از اتصال رله کنترل فاز به شبکه برق و یا وصل کردن سه فاز ورودی شبکه به ترمینال های R، S، T یا L3، L2، L1 کنترل فاز روشن خواهد شد و رله داخلی آن فعال شده و کنتاکت ها جذب می شوند. (ترمینال 15 یا مشترک به ترمینال 18 اتصال داده می شود و اتصال ترمینال 15 و 16 قطع می شود.). در صورت بروز هرگونه خطا در سیستم برق، تایمر داخلی دستگاه فعال می شود، اگر در مدت زمان تعیین شده خطا برطرف نشود کنترل فاز عمل کرده و مدار فرمان را قطع می کند و نشانگر خطا روشن می شود. (ترمینال 15 یا مشترک به ترمینال 16 اتصال داده می شود و اتصال ترمینال 15 و 18 قطع می شود.). باید توجه نمود برخی از رله های کنترل فاز تاخیر در وصل دارند یعنی بعد از هر بار بروز خطا و پس از رفع خطا، تایمر دستگاه زمانی را نیاز دارد که پس از گذشت این زمان مدار را دوباره فعال می کند.
مزایای رله کنترل فاز
رله کنترل فاز با حفاظت کامل از تجهیزات در برابر خطاها و اختلالات شبکه به طور مستقیم باعث افزایش عمر تجهیزات الکتریکی و جلوگیری از به وجود آمدن آسیب های جبران ناپذیر به افراد و تجهیزات می شود.
کاربرد رله کنترل فاز
رله های کنترل فاز در تمام مدارات کنترلی و قدرت کاربرد دارد. برای مثال بالابری را تصور کنید که در صورت بر هم خوردن توالی فاز می تواند باعث به خطر افتادن جان افراد شود. یا الکتروموتوری که بر اثر برهم خوردن تقارن فازها می تواند آسیب های جدی ببیند در نتیجه استفاده از رله های کنترل فاز یکی از الزامات تابلو برق ها می باشد. البته باید توجه نمود این رله ها به صورت مستقیم قابلیت قطع مدار قدرت را ندارند و خروجی این رله ها معمولا به بوبین کنتاکتورها یا ورودی کنترلرهای صنعتی مانند PLC متصل شده و پس از تشخیص و اعلام خطا، فرمان به قطع مدار قدرت می دهند.